فستیوال ادبیات برلین از معتبرترین همایش‌های بین‌المللی جهان در زمینه ادبیات است که از قریب‌به دو دهه پیش هرساله در ماه سپتامبر با حضور برجسته‌ترینِ نویسندگان جهانی برگزار می‌شود. این فستیوال ادبی به داستان‌خوانی و شعرخوانی اختصاص دارد و سخنرانی‌هایی در باب ادبیات و نسبت آن با وضعیت موجود جهان، و علاوه‌بر آن هر سال یك بخش جنبی دارد و امسال بخش جنبی آن به اعلامیه جهانی حقوق بشر مربوط است كه در آستانه هفتادسالگیِ خود است و چندین دهه پیش در شناساییِ حقوق همگانی و همه‌زمانیِ انسان به‌تصویب رسید و تا امروز محل مناقشات بسیاری در جهان بوده است. نویسندگان از سراسر جهان به این مناسبت فراخوانِ فستیوال برلین را امضا كرده‌اند و از میان صدوهفتاد نویسنده‌ای كه از هفتادوشش کشور به این فراخوان پیوسته‌اند از ایران نیز نویسنده معاصر، امیرحسن چهلتن این بیانیه را امضا کرده است. هرتا مولرِ آلمانی و یلنکه اتریشی ازجمله نویسندگان نوبلی هستند كه متنِ این فراخوان را امضا كرده‌اند. چهلتن را می‌توان از نویسندگانِ مطرح و معاصر ایران دانست كه آثارش به چندین زبان دنیا ازجمله زبان آلمانی ترجمه و منتشر شده است. او سالیانی در مطبوعات آلمان مقاله نوشته است و گزیده‌مقالات او اخیرا با عنوانِ «تهران كیوسك» در آلمان منتشر شده است و شاملِ مقالاتی است كه این نویسنده، از سال 2004 میلادی در دو روزنامه معتبر آلمان، فرانکفورتر آلگماینه و زوددویچه سایتونگ چاپ كرده و ماحصلِ تأملاتِ چهلتن است در باب شهر، معماری، فرهنگ و نسبت‌شان با سیاست كه تحلیل و رویكردی نو به تاریخ و فرهنگِ ما دارد، و طُرفه آن‌كه این مجموعه‌مقالات در جایی دورتر از وطن امكان انتشار داشته‌اند و هم‌چون برخی از رمان‌های این نویسنده معاصر، ازجمله «خوشنویس اصفهان»، «آمریكایی‌كشی در تهران» و «خیابان انقلاب» هنوز در انتظار چاپ به زبان فارسی است گرچه در چند زبانِ دیگر ازجمله آلمانی منتشر شده‌اند. امیرحسن چهلتن با اعلامِ خبر امضای فراخوان فستیوال برلین به «شرق» گفت، فستیوال ادبی برلین در سال چندین فراخوان به فراخور مسائل جهان منتشر می‌كند ازجمله آنها همین فراخوانِ اعلامیه حقوق بشر است كه امسال در دستور كار بخش جنبی فستیوال قرار گرفته است و هدفِ آن جلب توجه عموم مردم در سرتاسر جهان به مسائل مربوط به حقوق بشر است و جز این، فستیوال روزی را در دوران برگزاریِ برنامه‌هایش اعلام می‌كند برای كتابخوانی جمعی و فراگیر در نقاط مختلف جهان و فراخوانی را نیز به مناسبتِ موضوع سالِ خود منتشر می‌كند خطاب به مجامع فرهنگی و دانشگاهی كه نویسندگان و فعالان فرهنگی با امضای آن به جمعِ كتابخوانان و علاقه‌مندان موضوع خواهند پیوست. علاوه‌بر اینها به گفته چهلتن بخشی از این گردهمایی نیز به معرفی آثار نویسندگانی اختصاص دارد كه اثرشان اخیرا به آلمانی ترجمه و به‌قالب كتاب درآمده است. بااین‌اوصاف، چنان‌كه امیرحسن چهلتن می‌گوید این فستیوال از معدود برنامه‌هایی است كه به یك گردهمایی در سال محدود نمی‌شود و در تمام طول سال در حالِ رصدكردن مسائل مربوط به ادبیات و فرهنگ است و به فراخور وضعیت روز واكنش نشان می‌دهد و از طرفی، در طول برگزاری سالانه مراسم نیز از تمام كشورهای دنیا دعوت می‌كند به این جمع بپیوندند. با خواندنِ موضوع مورد بحثِ فستیوال كه امسال اعلامیه جهانی حقوق بشر بود و نیز داستان‌خوانی در یك روز خاص، از كشورهای خود این برنامه را همراهی كنند.
اما در متنِ فراخوان فستیوال برلین كه چهلتن، نویسنده نام‌آشنا برای آلمانی‌زبان‌ها نیز به آن پیوسته است، به مصائب جهانِ معاصر اشاره شده كه ضرورت بازخوانیِ اعلامیه حقوق بشر را فراهم آورده. اینكه ما خودمان در دورانی زندگی می‌کنیم که پایه اساسی حقوق بشر، یعنی دموکراسی به چالش کشیده شده و دیگر اعتباری ندارد. از مسائل مبتلابهِ جهان امروز، یكی هم بحرانِ پناهندگان و مهاجران است و نقضِ دولت‌های اروپایی و آمریكاییِ مدافع حقوق بشر و چنان‌كه در این بیانیه آمده است حتا حقوق مقبول در جهان كه در مكتوباتِ مصوب جهانی ازجمله اعلامیه جهانی حقوق بشر سال 1948، یا معاهده ژنو 1951 در مورد پناهندگان و دیگر كنوانسیون‌هایی از این‌دست در اروپا و دیگر كشورها مورد تردید قرار گرفته است و نمونه شاخصِ آن آمریكای ترامپ با سیاست‌های ضدِ مهاجران. در فراخوانِ برلین آمده است كه احزاب پوپولیستیِ دست‌راستی و حتا برخی احزاب چپ و جریان‌های ملی‌گرا، فضای بین‌المللی را در دست گرفته‌اند، چه‌بسا رهبران این احزاب و جریان‌ها موقعیت‌های مهمی را در قدرت به‌دست آورده‌اند. رواجِ خشونت و ناكارآمدكردنِ جامعه مدنی توسط دولت‌ها و رویكردِ پلیسی دولت‌ها و جنایات جنگی سراسر جهان را دربر گرفته است و ازاین‌رو نویسندگان و امضاكنندگان بیانیه برلین معتقدند فضای صلح را دیگر در هیچ‌جای جهان نمی‌توان بدیهی گرفت، بنابراین فستیوالِ ادبی برلین تمام موسسات فرهنگی و سیاسی، مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و افراد علاقه‌مند به فرهنگ را فرامی‌خواند تا در سراسر جهان به بازخوانی و قرائت اعلامیه جهانی حقوق بشر بنشینند و هدفِ این اجماع زنده‌کردن دوباره روح اعلامیه حقوق بشر و یادآوریِ آن به مردمی است كه دیری است حقوق اساسی خود را از دست داده‌اند. در این رویداد فرهنگی، شرکت‌کنندگان در بیش از صد برنامه شامل سخنرانی و داستان و شعرخوانی، آثار جدید خود را معرفی می‌کنند و درباره مسائل معاصرِ ادبیات با یکدیگر به بحث می‌پردازند. فستیوال ادبی برلین در بخش اصلی آن با موضوع ادبیات و فرهنگ چند روز پیش با سخنرانیِ منتقد ترک، الیف شفق در خانه جشنواره برلین افتتاح شد و با حضور دویست نویسنده از چهل کشور جهان به كار خود ادامه می‌دهد.
پارسا شهری
روزنامه شرق
27 شهریور 1396